Vallend stucwerk, huilende kinderen, een doodgetrapt kalf: F-35’s drijven Friese dorpen tot wanhoop

Door Karin De Mik

Omwonenden van vliegbasis Leeuwarden worden hoorndol van overscherende gevechtsvliegtuigen. De basiscommandant hoopt de geluidsoverlast ietsje te kunnen verlagen. ‘Maar het blijven straaljagers.’

Misschien, dacht Gerard Veldman uit Jelsum vijf jaar geleden, misschien wennen we wel aan het geluid van de F-35. Zoals dat met de F-16 ook was gebeurd. Het was op het moment dat de eerste F-35, het nieuwe gevechtsvliegtuig van de luchtmacht, over zijn dorp vloog. “Maar niks gewenning. Het geluid van de F-35 is harder, en het dreunt veel langer door.”

De eerste vijf maanden van dit jaar kwamen zeshonderd klachten over vlieglawaai van de F-35 binnen bij Defensie. Op de vliegbasis Leeuwarden zijn nu tien van deze straaljagers gestationeerd. Er komen er vijftien. Het vliegveld ligt ten noordwesten van Leeuwarden en wordt omringd door de dorpen Marsum, Ingelum, Stiens, Jelsum, Britsum en Koarnjum. De meeste klagers wonen hier al jaren. Ze zijn gewend aan de gevechtsvliegtuigen, en aan het lawaai. Hun woningen zijn over het algemeen goed geïsoleerd.

Toch leidt het lawaai van het nieuwe toestel regelmatig tot overlast. Een boze inwoner van Marssum (“al 22 jaar buurman van vliegbasis”) schrijft dat de beide keren dat er een F-35 over zijn straat vloog het verse stucwerk van het plafond viel. “Ik klaag nooit, maar dit is de druppel.” Anderen meldden kinderen die ‘compleet in paniek’ of ‘angstig wakker worden’, ‘inclusief overgeven’. “We zijn anderhalf uur bezig geweest om ze in slaap te krijgen.” Trillende ramen en bloempotten, pijn in de oren, een kalf dat doodgetrapt werd door bange koeien, het ‘hels kabaal’ en de ‘lage dreun’ van deze ‘rotdingen’ is ‘totaal absurd’. Het lawaai nadert de pijngrens, vindt weer een ander. Het aantal klachten over geluidsoverlast van de F-35 verdubbelde vorig jaar. “Maar er zijn veel meer mensen die er last van hebben. Klagen doet maar vijftien procent”, weet Geert Verf van Dorpsbelang Marsum.

Na de komst van de F-35 in 2019 is er op verzoek van omwonenden een permanent geluidsmeetnet rond de basis aangelegd: vijftien microfoons monitoren het lawaai. Op de website van dit meetnet laat Verf zien hoe de meters uitslaan als er een F-35 landt. “Deze produceert 109 decibel geluid. Dat is 20 decibel meer dan een F-16. Een F-35 produceert evenveel lawaai bij de landing als vijftien F-16’s”.

Het blijven straaljagers
“Best heftig”, vindt basiscommandant kolonel-vlieger Henk Doorten de klachten. Betreurenswaardig ook. Het grotere aantal klagers komt mogelijk mede doordat mensen door corona meer thuiswerkten, stelt hij. Hij geeft toe dat de F-35 meer geluid produceert bij start en landing dan zijn voorganger. “Maar het blijven straaljagers.” En Defensie heeft een taak in de landsverdediging. Omdat er minder F-35’s zijn op de vliegbasis en er minder mee gevlogen wordt, blijft het gemiddelde geluid vrijwel hetzelfde, zegt hij.

Dat bestrijdt Sietske Inberg, die nabij de basis aan de rand van Leeuwarden woont. Zij is vooral bezorgd om de ‘piekbelasting’ van de F-35. “Die kan gevaarlijk zijn voor je oren, vooral bij kinderen.” Doorten moedigt verder onderzoek naar geluidspieken en het verband met gehoorschade overigens aan, zegt hij. “Als dat er is, zou je bijvoorbeeld met stoplichten kunnen aangeven wanneer er vliegtuigen landen.”

Gerard Veldman meent dat het vlieggedrag van de piloten debet is aan veel geluidsoverlast. “Rustig landen en opstijgen zou al helpen.” Als er vier toestellen in een groepje komen aanvliegen maken ze vaak nog een doorstart voordat ze landen.” Die ‘circuitlanding’ kun je inderdaad vervangen door de toestellen een voor een naar de landingsbaan te laten vliegen, zegt Doorten: “Dan heb je minder uitschieters.” De basiscommandant denkt dat de geluidsoverlast nog wel wat verminderd kan worden. Bijvoorbeeld door bij het opstijgen de naverbrander te gebruiken. “Hierdoor kan het toestel sneller hoogte maken en vliegt het hoger over Marsum. Daar is dan minder geluidshinder, maar andere dorpen kunnen mogelijk meer overlast ervaren. Het is dus complex.”