Stop met vliegen in Europa, onze planeet heeft ook rechten

Door Hand van Zon

INTERVIEW - Vliegen binnen Europa, dat moet afgelopen zijn. Het lijkt vloeken in de kerk, zeker nu miljoenen Nederlanders met het vliegtuig op vakantie gaan. ,,Maar onze planeet heeft ook rechten’’, zegt Jan Mertens (53).

Recordaantal klachten over vliegverkeer Schiphol. Lees Hier.


CV Jan Mertens
Geboren: Hoogstraten (België), 1965
Functie: Werkzaam voor de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling
Voorzitter van Groen Leuven
Actief bij denktank Oikos

Miljoenen mensen verdringen elkaar dagelijks op vliegvelden. Voor een zakenvlucht, voor vakantie, voor familiebezoek. De luchtvaartindustrie kraakt in zijn voegen. Elke dag melden zich meer reizigers. Vooral de vluchten in Europa zijn populair. Voor een habbekrats liggen bestemmingen binnen handbereik. Jan Mertens volgt de groei met pijn in het hart, want al dat gevlieg is een zware last voor het milieu. De politicus van Groen in België - hij is voorzitter van de afdeling Leuven - pleit daarom voor harde maatregelen: het sterk ontmoedigen van vliegen binnen Europa, liefst ermee stoppen. ,,Onze voetafdruk op onze planeet is veel te groot”, zegt Mertens, werkzaam voor de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling en actief bij denktank Oikos.

Stoppen met vliegen binnen Europa. Het klinkt straf.
,,Het moet er een keer van komen. Als we vanaf nu minder vliegen, dan kunnen onze kleinkinderen ook nog vliegen. De ruimte voor ons klimaat is al klein. Waarom zouden we die nog verder om zeep helpen nu het aantal vluchten spectaculair blijft groeien? Dat roept om forse maatregelen.’’

Vliegen is bijna een mensenrecht geworden.
,,Daar ben ik het dus niet mee eens. Iets kan pas een recht zijn als iedereen er gebruik van kan maken. Anders is het een voorrecht. Als we de doelstellingen van het Klimaatakkoord willen halen, moeten we uiteindelijk de uitstoot van CO2 met 95 procent verminderen. Tegelijkertijd verwachten we nog een ‘vertigvoudiging’ van het aantal vluchten. Dat gaat onmogelijk samen. Hoe langer we wachten, hoe acuter het wordt. Nu heeft een minderheid al een te groot stuk opgebruikt.’’

Nu mensen met een lager inkomen eindelijk kunnen vliegen omdat het goedkoop is, gaat u zeggen dat het niet meer mag.
,,Maar waar gaat het nu om? Om de vraag of arme mensen nog niet genoeg vliegen, of vliegen rijke mensen teveel? Het gaat eigenlijk om het laatste. Daar zit het probleem. Het zijn hoogopgeleide, rijke mensen die het meest vliegen en die het minst kwetsbaar zijn voor de veranderingen in ons klimaat. Het gaat hier om een sociaal dilemma. Mensen moeten nu iets laten, opdat andere mensen dat later ook kunnen doen.’’

De boodschap is lastig voor jong en oud.
,,Jazeker, ook voor jongeren. Voor hen is vliegen een wezenlijk onderdeel van hun levensstijl. Meer jongeren in stedelijk gebied kunnen prima zonder auto, maar het wordt gevoelig als het over vliegreizen gaat. Een meisje vertelde me onlangs dat ze een lijst moet afvinken van dingen die ze voor haar 30ste moet hebben gedaan. Dat kon niet zonder vliegen. Maar dan leg je onnodig veel druk op jezelf en op het leven van anderen. Vliegen is niet de enige vorm van vrijheid zoeken. Waarom moet je overal zo snel mogelijk geweest zijn? Hoe vrij ben je dan nog?’’

Er is geen goed alternatief voor vliegen binnen Europa. De trein is veel duurder. En het spoorwegnetwerk in Europa kan bij lange na niet de vergelijking aan met dat van bijvoorbeeld China en Japan.
,,Zeker, het kan met de trein een stuk beter. In kosten, in efficiëntie, in dienstregeling, trajecten en aansluiting. Maar mag iets alleen een alternatief zijn als het evenveel kost en net zo snel gaat? En is dat wel zo? Is vliegen op de korte afstand wel sneller? Als je de tijd voor alle besognes voor en na de vlucht erbij neemt, kan de trein op sommige trajecten de concurrentie wel degelijk aan. Zeker als de trein stopt op een station in het stadscentrum.

,,Het vraagt ook om een verandering van mentaliteit. Waarom zien we reizen met de trein niet als een extra verrijking, als een cadeau. Je ziet het landschap veranderen. Traag reizen heeft het voordeel dat je de diepte in kunt. Waarom vier citytrips met het vliegtuig per jaar waarbij je in korte tijd zoveel mogelijk plekken afraast, en niet één langere periode met de trein waarbij je één stad in alle rust veel beter leert kennen? Citytrips zijn het speeddaten van het reizen geworden. Zo van: ‘Ik heb Berlijn gedaan!’, ‘Ik heb Madrid gedaan!’ Maar als je een stad ‘speeddate’, zie je alleen maar de etalage.’’

De trein is ook lang niet altijd groen. Veel treinen rijden op grijze stroom, hogesnelheidslijnen zijn stroomvreters.
,,Op de korte(re) afstand is de trein beter voor het milieu dan het vliegtuig. Nu is er ook grote concurrentievervalsing. Zo wordt de brandstof voor vliegtuigen niet belast. Als je dat wel doet, zet je extra druk op maatschappijen om duurzamer te vliegen. Een ticket van 20 euro kan toch eigenlijk niet. Iedereen weet dat. Daar zit een prijs aan vast die ons pas later – via ons milieu – zwaar in rekening wordt gebracht.’’

Laten we eerlijk zijn, een Europa zonder vliegen zal er niet komen.
,,Waarschijnlijk, maar mogelijk wel met minder. Met meer verantwoord vliegen. Je moet ergens beginnen. Anders gaat het fout. Als je hier aan de rand van Zaventem staat en je ziet alles opstijgen en landen, dan kan dat alles toch niet meer verdubbelen, verveelvoudigen. We gaan over alle grenzen en met innovatie, zoals elektrische vliegtuigen of een andere motor, redden we het ook niet. Dan is de vraag gerechtvaardigd hoe we de vliegbewegingen dan eerlijk gaan verdelen. Met bijvoorbeeld een maximaal aantal vluchten per jaar, op basis van de nog beschikbare klimaatruimte, verdeeld over luchthavens. Dat zou je kunnen koppelen aan een individueel recht op vliegen. Recht dat je aan een ander kan verkopen.’’