Schrik en onrust bij boeren door stikstofmakelaar. ’Het is net of je in een flipperkast zit

Door Welmoed de Lang

Boeren leven de laatste jaren tussen hoop en vrees, met als laatste onweerswolk de stikstofrechten. Met een onzekere toekomst is het lastig het hoofd erbij te houden. We praten met enkele boeren uit de regio.

Bij boer André Galesloot zit de schrik er nog altijd goed in. „Ik had er gewoon pijn in mijn kop van”, vertelt hij geëmotioneerd aan zijn keukentafel in Weesp. Galesloot is een van de vele boeren die de afgelopen maand bezocht werd door een makelaar in stikstofrechten. „Hij zei stikstofrechten te willen kopen voor een grote partij buiten de sector. Of hij langs mocht komen. Ik had geen plannen om te verkopen, maar ik dacht, wat kan me gebeuren? Praten kan altijd”, vertelt de 48-jarige veehouder en niet lang daarna zat de betreffende man bij hem aan de keukentafel. „Het hele contract was met al mijn gegevens al ingevuld. Hij wist precies voor hoeveel stikstof ik een vergunning had voor alle stukken land waar ik mijn koeien heb staan. Mijn AERIUS-berekening had hij ook bij zich. Geen idee hoe hij daar allemaal aan kwam.”

Flipperkast
Galesloot voelde zich overvallen. „Daar zit zo’n man met alle papieren al klaar en hij noemt bedragen. Het was een vrijdagmiddag en ik moest volgens hem haast maken. Je denkt jeetjemina, wat gebeurt er nou allemaal? Het duizelt je. Voor hetzelfde geld had ik getekend. Dan had ik een januari moeten stoppen en had ik nu geen bedrijf meer gehad. Opgelucht? Ja, daar zeg je het goed mee. Na het gesprek belde hij me nog vijf keer op. Of ik dan niet mijn land wilde verkopen. Dan zit je er helemaal warmpjes bij, zei hij nog. Maar ik heb het bedrijf overgenomen van mijn ouders. Je zorgt ervoor en je wilt het weer doorgeven aan de volgende generatie. We zitten hier al sinds 1860.”

Toch is de toekomst voor de volgende generatie boeren in Nederland zeer onzeker. „Je wordt gewoon aan alle kanten samengeknepen. Het is zit me erg hoog, dat klopt. Als je hier al zolang zit, dan doet je dat gewoon pijn. Want het is niet alleen stikstof. Aan alle kanten word je genekt. Je mag een beetje koetjes knuffelen, maar verder? Het is net of je in een flipperkast zit en je krijgt continu boem, dan weer van links, boem dan weer van rechts een knal voor je kop. En de overheid zit aan de knoppen.”

Leren schoenen
Muider veehouder Frans Jan ter Beek was gelukkig voorbereid op de komst van de makelaar. „De week ervoor werd er op een boerenvergadering al over gesproken, zijn ze bij jou al langs geweest? Ik was net de koeien aan het voeren en toen zag ik een paar nette leren schoenen in mijn ooghoek. Toen wist ik wel hoe laat het was. Hij zei dat als ik snel handelde, ik nog een goede prijs zou kunnen krijgen.”

Ter Beek, die vlakbij het Naardermeer boert, gaf aan geen interesse te hebben, maar de makelaar bleef volhouden. Hij ervoer desondanks geen druk om ja te zeggen. „Hij zei, maar volgende week kan je kans voorbij zijn. Ik zei, wat is dan het probleem? Dan kan ik toch gewoon lekker mijn koeien blijven melken?”

Donkere wolken
Toch merkt Weesper boerin Irmgard Wortel de onrust bij collega’s: „Je hebt die donkere wolken al boven je hoofd hangen en vanuit het niets staat er iemand op je stoep en die doet je een aanbod. Daar moet jij dan even snel een besluit over te nemen. En wat worden de regels in de toekomst? Niemand weet dat.”

Want ook de gevolgen en regels na de eventuele verkoop van je stikstofrechten zijn lang niet altijd en voor iedereen duidelijk, merkt Wortel: „Als je je stikstofrechten verkoopt, dan mag je vervolgens niks meer. Ook geen neventakken meer. Dat realiseren mensen zich niet.”

Nevenactiviteiten
Galesloot heeft bijvoorbeeld vakantiechalets achter op het erf staan, Wortel heeft een indoorcamping en ze verhuurt huisjes. Wortel: „Het toerisme moest in deze regio worden gestimuleerd, dus dat is een aantal jaar terug door de provincie Noord-Holland en de gemeente heel erg gepromoot. Maar ik heb het nagevraagd bij een jurist van de gemeente Amsterdam. Op dit moment zijn de regels zo dat als de hoofdtak van de boerderij stopt, per direct de neventak ook moet stoppen. Als je je stikstofrechten opgeeft, kun je dus gelijk ook niks anders meer en je hebt een onverkoopbaar bedrijf. Omdat er een agrarische bestemming op zit.”

Want ook een boerderijwinkel, paardenpension of kinderdagverblijf in een oude stal mag niet worden voortgezet, realiseert Galesloot zich. „Heel Texel komt op zijn gat te liggen als ze daar niet meer mogen boeren. Alle campings en recreatietakken ben je daar dan ook kwijt. De mensen beseffen niet half wat er gaande is.”

’Mensen denken dat ze meer natuur krijgen, ze krijgen meer Schiphol’

„Er wordt iedereen voorgespiegeld dat we de natuur gaan redden, maar dat is helemaal niet zo. We redden helemaal niks”, constateert Weesper boerin „De kosten voor het opkopen van stikstofrechten zijn 25 miljard euro, 6000 euro per huishouden en alles gaat naar Schiphol of naar wegen. Dan moet je ons niet de schuld geven van het vervuilen van de natuur. Dan moet je zeggen, we willen Schiphol redden, hier heb je een zak geld, aan jullie de keus. Het spel wordt nu niet eerlijk gespeeld.”


Meerdere door makelaars benaderde boeren willen overigens niet met naam en toenaam in de krant. Ze zijn onder meer bang voor reacties van collega-boeren. „Aan Schiphol of Rijkswaterstaat verkopen is toch een beetje heulen met de vijand”, verklaart Wortel het sentiment. „Je ruilt namelijk groene stikstof, uit de landbouw, in voor grijze stikstof, uit energie, verbranding van fossiele brandstoffen. Het is stikstofruimte die een andere boer ook zou kunnen gebruiken om te mogen boeren en die ruil je in voor uitlaatgassen.”

Boeren pleiten daarom voor een schot tussen de twee soorten stikstof. „De (groene) stikstof die de dieren uitstoten, wordt weer deels opgenomen door het gras, anders groeit het niet. Bij de uitlaatgassen en kerosine van vliegtuigen wordt stikstof uitgestoten, maar er wordt niets opgenomen. Alles komt ook nog eens samen met het fijnstof van de uitlaatgassen, in de lucht.”

Stikstof
Om de staat van Natura 2000-gebieden te controleren, heeft Nederland (als enige land in de EU) stikstof als meetinstrument gekozen. Er wordt daarbij gerekend met de hoeveelheid stikstofdepostitie (kritische depositiewaarde (KDW)) die een intact ecosysteem over langere tijd kan verdragen zonder dat er significante schade optreedt aan de structuur of het functioneren van dat systeem.

De KDW wordt berekend met de rekenmodel AERIUS, dat al lange tijd ter discussie staat. Onder meer TNO en de commissie Hordijk hebben aangegeven dat deze meetmethode niet geschikt is voor vergunningverlening. De landbouwsector bracht de stikstofuitstoot overigens al flink terug. Van 289 miljoen kilo in 1990 terug tot 106 miljoen in 2017.