Schiphol groeit te hard

Het echte probleem van Schiphol is dat de luchthaven veel te hard groeit. De oorzaak daarvan is dat de luchtvaart een sector is die als geen ander allerhande belastingvoordelen geniet. Daar een eind aan maken zou prioriteit moeten hebben in het Schipholbeleid. Dat zegt econoom Walter Manshanden in de nieuwste uitgave van De Ingenieur. ‘Het hele idee dat Schiphol moet groeien is achterhaald.’

De eerste prioriteit van de overheid zou dus moeten zijn om de luchtvaart op dezelfde manier te belasten als andere vormen van vervoer, zegt Manshanden..’ Binnen Europa is dat met name het snelle treinverkeer. De spoorbedrijven zoeken nu terecht een gelijk speelveld om concurrerende prijzen aan te kunnen bieden. Zeker de intra-Europese luchtvaart zou moeten worden belast, inclusief een milieuheffing en een geluidsbelasting. De EU biedt ook het raamwerk om dat te kunnen doen. Dan heb je een prijs die maatschappelijk correct is en dan gaan we kijken hoeveel passagiers we overhouden. De luchtvaart is nu veel te goedkoop.’

Manshanden is gespecialiseerd in regionaal economische ontwikkeling. In het verleden was hij verbonden aan de Stichting Economisch Onderzoek en TNO, nu werkt hij bij het mede door hem opgerichte Netherlands Economic Observatory. Een van de recente publicaties van dat bureau is de RANDSTAD Monitor 2017, over de top twintig van de Europese grootstedelijke regio’s. Manshanden betoogt: stop met het najagen van groei van de luchthaven en leg de prioriteit bij de versterking van de nieuwe economie.

Schiphol geldt toch als een van de mainports die essentieel is voor het vestigingsklimaat voor bedrijven in Nederland?

‘Die argumentatie gold toen het mainportbeleid werd bedacht, in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Er heerste hoge werkloosheid; mainports boden nieuwe werkgelegenheid. De opbouw van een netwerk van internationale verbindingen was ook gunstig voor bedrijven en het internationale vestigingsklimaat van de regio. Groei van de luchtvaart bracht dus op verschillende manieren extra welvaart. Maar dat verhaal gaat niet meer op. De werkloosheid die er nu nog is, los je niet op met meer luchtvaart. En het vestigingsklimaat wordt allang niet meer evenredig beter met de groei van het aantal passagiers. Schiphol speelt dus wel een rol, maar hooguit als een van de vele factoren. Kort en goed: de noodzaak van luchtvaart als trekker van economische groei is er niet meer, dus moet je anders naar je vestigingsklimaat kijken.’

Waar moet de overheid dan wel in investeren?

‘Kijk naar sectoren waar Nederland sterk in is: de creatieve sector, reclame en architectuur, voedselen genotmiddelen, de machine-industrie, en deelgebieden van de farmacie, elektronica en hightech. Zorg voor goed opgeleide mensen en laat de markt verder zijn werk doen. Daarnaast zijn er de maatschappelijke behoeftes die de markt niet oppakt. Traditioneel is dat in ons land de waterbouw, waar we een duidelijk competitief voordeel hebben. Daar komt nu de energietransitie bij. Verreweg het beste wat de overheid kan doen, is het opruimen van factoren die sommige sectoren tot zeepbellen hebben gemaakt. Zo was de financiële sector een zeepbel en dat geldt nu voor de energie- intensieve landbouw en industrie, en voor de luchtvaart. We zien daar een stapeling van problemen.’

Los van het effect op het vestigingsklimaat kun je stellen dat Schiphol een bedrijf is dat gewoon de vraag naar zijn product bedient, namelijk het mogelijk maken van vliegreizen.

‘Maar dan wel een bedrijf waarvan het product gepaard gaat met de al genoemde negatieve maatschappelijke effecten, en die zijn groot en talrijk. Met de oriëntatie op transferpassagiers zeggen we nu tegen de wereld: kom maar bij ons met je vliegtuig, want we heffen geen btw en accijns en de geluidsoverlast nemen we voor lief. Die benadering is niet houdbaar. Je merkt dat bijvoorbeeld ook aan de discussie over vliegveld Lelystad. We hebben in ons dichtbevolkte land gewoonweg de ruimte niet om op de oude voet verder te gaan.’