Nog verdere krimp van Schiphol is nodig, in het belang van het klimaat en de gezondheid

Door Annet van Aarsen

Een ongekende primeur, oordeelt Matt Poelmans, de voorman van de bewonersdelegatie in het Schipholoverleg: de nationale luchthaven is de eerste ter wereld die moet krímpen, van 500.000 naar 440.000 vliegbewegingen per jaar. ,,Wat mij betreft nodig voor het klimaat maar zeker ook voor de omwonenden van Schiphol. Dit is een belangrijke trendbreuk, eerder ging het altijd om vestigingsklimaat en economische belangen.’’
Matt Poelmans is nog steeds vol van het historische moment, vlak voor het zomerreces. Minister Harbers kondigde voor de camera en in een brief aan de Tweede Kamer aan dat er een einde komt aan het gedogen van de overlast en dat krimp van Schiphol onvermijdelijk is.

,,Het succesverhaal van Schiphol heeft ook een andere kant’’, zei de minister: ,,Voor de mensen die rondom Schiphol wonen en de effecten voelen in hun directe leefomgeving.’’ Hij haalde aan dat er al sinds 2015 meer wordt gevlogen van en naar Schiphol dan volgens de regels mag en dat al die tijd toezichthouder ILT is gevraagd om dat toe te staan. ,,Gedogen is niet langer houdbaar’’, aldus Harbers. Het huidige maximum van 500.000 vluchten per jaar wordt vanaf november 2023 verlaagd naar 440.000 vluchten. ,,Een indringend besluit in het belang van de omwonenden.”

Gebagatelliseerd
,,Ik liep juichend door huis’’, zegt Matt. Hij concludeert dat de VVD-minister goed heeft geluisterd naar bewonersorganisaties die hem een paar maanden geleden op bezoek hadden. ,,Minister Harbers was wel gevoelig voor ons punt dat vlieghinder wordt gebagatelliseerd door degenen die er geen last van hebben. Mensen die last hebben van Schiphol moet je beschermen, door de hoeveelheid vliegbewegingen te beperken tot wat nodig is’’, vindt Matt, die als voorzitter van de bewonersdelegatie in de Omgevingsraad Schiphol met de minister sprak. De delegatie vertegenwoordigt ruim honderd bewonersorganisaties rond Schiphol, met bij elkaar enkele tienduizenden leden. Zij vragen meer en meer aandacht voor de donkere keerzijde van de nationale trots en werken daarbij samen met de milieubeweging en andere groepen.

Zo opende de bewonersdelegatie een jaar geleden samen met Schipholwatch het meldpunt vliegherrie.nl. Dat was uit onvrede met de werkwijze van het officiële Bewoners Aanspreekpunt Schiphol waar klagers alleen een statistische melding kwijt kunnen en zeker niet verslag kunnen doen over hun gevoelens en ervaringen. In 53 weken tijd kwamen er bij vliegherrie.nl zo’n 139.000 meldingen binnen, in veel gevallen voorzien van schrijnende verhalen. Matt: ,,Er zijn mensen die zo over de rooie zijn van de herrie van Schiphol dat ze honderden meldingen versturen. Dat vertekent misschien een beetje. Maar je moet je realiseren dat het belangrijk is dat mensen hun gevoelens kwijt kunnen, hun beleving van het probleem. Je ziet de wanhoop als je door de meldingen bladert.’’

Al bijna twintig jaar kaart Matt de overlast van Schiphol aan. Het begon voor hem rond 2004: het moment dat vlak bij zijn woonplaats Oegstgeest de patrouillevliegtuigen van Marine Vliegkamp Valkenburg werden verkocht en het militaire vliegveld vervolgens werd opgedoekt.

,,Voor die tijd kwam er twee of drie keer per dag een Orion overvliegen. Maar toen het vliegkamp werd gesloten, kregen we hier veel meer overlast. De vliegtuigen van Schiphol moesten eerder boven de 4000 voet blijven vanwege het vliegkamp, maar na sluiting van Valkenburg gingen ze naar 2000 voet (zo’n 600 meter, red.).’’

’Goed nieuws’
,,Mijn eerste activiteit tegen vliegherrie was in die tijd. Ik belde een keer om te zeggen dat ik hinder ondervond. Toen zeiden ze: ’We hebben goed nieuws voor u. U heeft geen hinder, dat hebben we uitgerekend. Minder dan 48 decibel gemiddeld over een etmaal’. Ik vroeg of ze een meetpunt hadden, maar dat was niet zo. We hebben toen met mensen van de Digitale Stad Leiden zélf meetpunten gebouwd. Op mijn balkon kwam een computer met een microfoon te staan. Wat bleek? We hadden pieken van 60, 70, 80 decibel.’’

In 2003 werd de Polderbaan geopend. Niet dat bewoners ten zuiden van Schiphol daar de meeste last van ondervonden - er mag op deze baan alleen in noordelijke richting worden gestart en vanuit noordelijke richting worden geland - maar vanaf dat moment maakte het aantal vluchten van en naar de nationale luchthaven een gestage groei door. Van ruim 400.000 vliegbewegingen in 2003 naar krap 500.000 in topjaar 2019. Alleen de kredietcrisis in 2008 zorgde voor een tijdelijke daling. En begin 2020 zorgde de coronacrisis voor een enorme daling. Schipholbaas Dick Benschop zei in die tijd dat de luchthaven het herstel anders zou aanpakken dan na de financiële crisis van 2008. Toen was er sprake van ongecontroleerd snelle groei van het aantal vluchten - aldus de ceo - met weerstand in de samenleving tot gevolg. Nu wilde hij gecontroleerd terug naar 500.000 ’en daarna gematigd doorgroeien, met hopelijk een meer ontspannen politiek en maatschappelijk klimaat rondom de luchtvaart’.’’

Schiphollen
Het is een werkwoord dat Matt vaak gebruikt: schiphollen. Het staat in de Dikke Van Dale: ’misleiden door manipulatie, leugens, het verdraaien van feiten enzovoort (welke handelwijze wel wordt toegeschreven aan Schiphol in relatie tot de omwonenden van die luchthaven)’. De term bestond al langer maar werd gemeengoed na een optreden van oud-minister Pieter Winsemius in het televisieprogramma Buitenhof in oktober 2017. Hij legde schiphollen zo uit: ,,De overheid maakt afspraken. En na vijf jaar maken ze nieuwe afspraken, met bloed ondertekend, heel belangrijk. En na vijf jaar een nieuwe afspraak, weer met bloed ondertekend... (...) Het enige wat er vast aan is: dat elke keer de bewoners erop achteruit gaan. Het malle is: als je dat één keer hebt meegemaakt, dan vind je dat vervelend. Als je het twee keer hebt meegemaakt, verlies je het geloof in de overheid. Bij de derde keer denk je: ’wat moet ik met die makkers?’’’

Verdienen
De bewonersdelegatie - tien leden sterk - kwam in 2019 op ramkoers in het Schipholoverleg. Er werd gepraat over de ’gewenste’ groei van de luchthaven tot 2030. In 2020 zou het eerste (tussentijds vernieuwde) Alders-akkoord aflopen, waarin was afgesproken dat Schiphol mocht groeien naar 500.000 vliegbewegingen per jaar maar dan moest de luchthaven die groei verdienen met maatregelen die de overlast zouden beperken. Het probleem: de overlast was niet minder geworden maar groter.

,,Schiphol heeft geen recht om te groeien, kan dat ook niet eens en heeft groei bovendien niet nodig om te voorzien in de primaire taak: optimale bereikbaarheid via de lucht van Nederland. De maatschappelijke consultatie en de kanteling van de publieke opinie bewijzen dat twee derde van de bevolking kiest voor een stop of zelfs krimp en slechts een derde kiest voor groei’’, schreef Matt in januari 2019 in een opinie. De bewonersdelegatie sloot zich aan bij een demonstratie van de milieubeweging op het Museumplein, onder het motto ’stop de luchtvaartgroei’. Maar de toenmalige voorzitter van de bewonersdelegatie - Kees van Ojik - wilde instemmen met het nieuwe voorstel van Alders:een groei naar 525.000 vliegbewegingen. Dat de andere leden hun standpunt hadden verhard in ’geen groei’, vond hij ’wereldvreemd’. De clash leidde tot het vertrek van Van Ojik.. ,,Hij is zelf weggegaan maar hij moest ook wel’’, zegt Matt, die de voormalige huisarts uit Zwanenburg als voorzitter opvolgde.

Vertrouwensbreuk
Patstelling: de luchthaven eiste groei, de bewonersdelegatie wilde in gesprek over krimp. Het Schipholoverleg klapte, er kwam - niet verbazingwekkend - geen akkoord. Oud-staatssecretaris Pieter van Geel, die opdracht had gekregen om de ruziënde partijen weer bij elkaar te brengen, concludeerde dat de Omgevingsraad Schiphol een mislukt huwelijk was. ,,De vertrouwensbreuk is tot de dag van vandaag niet hersteld’’, zegt Matt.

Het leek in eerste instantie verkeerd uit te pakken voor de bewonersorganisaties. ,,Staatssecretaris Cora van Nieuwenhuizen meldde in het voorjaar van 2020: ’ik maak er 540.000 van’. Met de natte vinger. Erger dan 525.000? Ja, zo lijkt dat wel. Maar je moet je realiseren: Schiphol heeft belang bij vrede met de omgeving. Een goede verstandhouding hadden ze verspeeld, door bij de groei van de jaren ervoor niet de afgesproken hinderreductie te leveren.’’

Hij blijft zich erover verbazen, dat de overheid vijftig jaar lang geen afweging heeft gemaakt, voorrang heeft gegeven aan de consument die goedkoop moet kunnen vliegen, aan de economische burger. ,,Tot nu toe was die belangrijker dan de burger op de grond. Tot nu toe, want de aankondiging van Harbers is een historische trendbreuk ’’, zegt hij. ,,Maar we moeten waakzaam blijven. Het gaat bij 440.000 om een periode van vijf jaar. Wat komt daarna?”

,,En eerlijk is eerlijk, wij vinden 440.000 een mooi begin maar willen dat Schiphol nog verder krimpt. Wij denken dat de wereld voor Nederland goed bereikbaar blijft met 350.000 vluchten per jaar. Het gaat niet alleen om lawaai en hinder voor twee miljoen mensen, het gaat ook om gezondheid. Om stikstof en natuurschade. En om het klimaat. Dat gaat letterlijk iedereen aan, dat raakt de hele mensheid.’’

Burgermeetnet
In Oegstgeest staat nog steeds meetapparatuur om het geluid van vliegtuigen te registreren. Het burgergeluidsmeetnetpunt is onderdeel van het citizen science project Berekenen & Meten & Beleven van het RIVM, het NLR en het KNMI.

Daarnaast is er het meetnetwerk van Sensornet - kijk op www.sensornet.nl/project - waar voor veel verschillende plekken live decibellenmetingen te volgen zijn in combinatie met vliegbewegingen.