Negatieve spiraal dreigt voor KLM

Door YTEKE DE JONG

PARIJS - Luchtvaartmaatschappij KLM zit de komende jaren klem tussen haar partner Air France en de groeistop op Schiphol.

Topman Pieter Elbers van KLM waarschuwt voor een mogelijk gevaarlijke negatieve spiraal voor de Nederlandse luchtvaart naar aanleiding van de halfjaarcijfers van de luchtvaartmaatschappij. „We staan er in beginsel goed voor, met sterke resultaten en partners in de Verenigde Staten, China en India. Maar de groeistop op Schiphol hindert ons in verdere expansie”, zegt Elbers over de grootste bedreiging voor KLM. „Ook onze partners willen meer doen op Schiphol. Dan moet ik tegen hen zeggen dat we nog niet klaar zijn met discussiëren. Misschien na 2021 weer. Dat is toch geen goed verhaal?”

Over het eerste halfjaar vervoerde KLM meer passagiers. Dat komt omdat KLM de afgelopen jaren veel nieuwe Boeing Dreamliners kocht, maar dat programma loopt ten einde.

„De afgelopen jaren openden we tien tot vijftien bestemmingen per jaar, volgend jaar zijn het er twee als het meezit”, zegt de KLM-topman. Naar schatting kost dit op jaarbasis 1% tot 2% omzetgroei bij KLM. „Dat is veel geld”, zegt Elbers. Daarbij is KLM ook nog eens de kurk waar de luchtvaartcombinatie op draait, met een bedrijfswinst van €388 miljoen. Dat was bij het veel grotere Air France een verlies van €164 miljoen.

Frankfurt en Parijs groeien wel
„Hoe we verder willen met de luchtvaart vergt een antwoord op de vraag of wij als Nederland willen blijven investeren in onze luchtvaartsector. Als Frankfurt en Parijs kunnen blijven groeien, maar Schiphol niet, dan missen we echt banen en economische groei. De wereld wacht niet op ons” zegt Elbers. Hij wil na de zomervakantie samen met topman Dick Benschop van Schiphol aan de slag om het kabinet en de Tweede Kamer te overtuigen van zijn zaak. Daar lijkt de tegenstem, althans voor de bühne, aan kracht te winnen. Het kabinet strijkt jaarlijks €150 miljoen aan Schiphol-dividend op.

„Zonder expansie raken we langzaam maar zeker achterop. Uiteindelijk verlies je daarmee gradueel je positie.” Er zijn echter steden, zoals Stockholm en Milaan, die het goed doen zonder luchtvaartknooppunt. Maar daar kijkt Elbers anders naar. „We zijn als sector bezig met innovatie en technologie, onder meer samen met de industrie en de universiteiten. Dat verlies je dan, terwijl er nu sprake is van een win-winsituatie.”

Geen commentaar
De luchtvaartmaatschappij is momenteel stuurloos door het vertrek van topman Jean-Marc Janaillac in mei. Dat het niet eenvoudig is om een opvolger te vinden, blijkt ook uit het feit dat het bedrijf bereid is om de bestuursstructuur aan te passen aan wat zich aan kandidaten aandient. Elbers wil zelf niet ingaan op zijn interesse in de functie.

Een andere donkere wolk zijn de oplopende kosten. Uit de cijfers blijkt dat Air France minder kon investeren als gevolg van stakingen. Elbers noemt dat een gevaarlijke ontwikkeling. „Hierdoor kun je als bedrijf in een negatieve spiraal raken, omdat jij niet kunt investeren in het product of nieuwe vliegtuigen. De concurrentie gaat door.”

De KLM-topman wil de kosten omlaag brengen, onder meer door meer efficiency. Brandstof is echter al flink duurder, en het personeel van Air France dreigt met nieuwe stakingen, net als de vliegers in Nederland. Moet Elbers niet eerst de boel in huis verder op orde brengen? „De vliegers willen meer voorspelbaarheid en uiten hun zorgen. Ik kan alleen maar hopen dat er niet meer stakingen komen, kijk naar het effect bij Air France. Zeker bij KLM is dat een doodlopende weg.”


Commentaar van de voorzitter Werkgroep Toekomst Luchtvaart
Hans Buurma

De spiraal is uitdagend, maar niet negatief.

Pieter Elbers wil van de groeistop op Schiphol af. De luchthaven moet van hem blijven groeien om de KLM expansiemogelijkheden te bieden. Anders zou Nederland banen en economische groei mislopen. Die argumenten uit de oude doos gaan niet meer op. Op naar een nieuwe koers voor Schiphol en de KLM.

De KLM kan niet meer groeien op Schiphol
Pieter Elbers zegt in de Telegraaf dat de groeistop op Schiphol de KLM hindert in verdere expansie. Dat klopt. Niet alleen tot 2021, maar ook daarna zit substantiële groei van luchtvaartmaatschappijen er op Schiphol niet meer in vanwege de bedreigde veiligheid, het overvolle baanstelsel en het beperkte gebruik van vier banen. Eventuele ruimte binnen het nieuwe normenstelsel zal vooral door de prijsvechters opgesoupeerd worden. Daardoor krijgen Amsterdam en de Randstad er nog meer lowbudget toeristen bij. Na een groei van maar liefst 20% per jaar vanaf 2014 nemen de prijsvechters nu 85.000 slots in beslag die niet aan de economie bijdragen en het netwerk van de KLM in de weg zitten. Daar zit mogelijk nog enige reservecapaciteit voor de KLM. Maar dan moet de ticket-prijs wel heel snel zodanig omhoog dat de prijsvechters met hangende pootjes ons land verlaten. Elbers roept dat de KLM door de prijsvechters weggeconcurreerd wordt, maar hij noemt geen maatregelen.

Argument uit de oude doos
De KLM wil blijven groeien en per jaar meer dan tien nieuwe bestemmingen openen. Volgens Elbers mist Nederland banen en economische groei als we niet in uitbreiding van Schiphol investeren: “Zonder expansie raken we langzaam maar zeker achterop. Uiteindelijk verlies je daarmee gradueel je positie.” Deze fabel is zojuist weer eens op heldere wijze ontkracht, ditmaal door de Groene Amsterdammer. Dit uitgewoonde argument gaat niet meer op. Het is een denkwijze uit de oude doos. Werkgelegenheid is er zat, Schiphol genereert geen economische groei en hoeft ook geen denkbeeldige concurrentiestrijd in pure volumegroei te winnen. Die tijd is nu echt voorbij.

Toerisme bedreigt ‘Parijs’
De snelle groei van Schiphol en de KLM vindt overwegend plaats in de vrijetijdssector. Paul Peeters heeft zeer overtuigend bewezen dat het klimaatakkoord van Parijs door mondiale luchtvaartgroei ineffectief zal worden. Een kritische blik op de reductieplannen van de luchtvaartindustrie in ICAO leert dat zij streeft naar een resterende CO2-uitstoot van 70% in 2050 ten opzichte van 1990. Er staat weliswaar 50% (nog veel te hoog), maar dat is ten opzichte van 2010 toen de uitstoot al 1,4 keer zo hoog was al in 1990. Als de luchtvaartindustrie echt aan 5% tot 10% resterende uitstoot wil meewerken, dan zijn zeer ingrijpende maatregelen nodig en is groei domweg uitgesloten. Een groeistop is echter in deze sector volstrekt onbespreekbaar.
De mondiale luchtvaartmaatschappijen in IATA maken het nog een graadje erger. Die zien verlangend uit naar een gigantische groei van intercontinentale vrijetijdsvluchten uit China en India, waar binnenkort 350 miljoen toeristen zich een bezoekje aan Europa kunnen veroorloven. Vermoedelijk zit de KLM op dezelfde toer. Amsterdam en de Randstad moeten zich dus schrap zetten, want met een dergelijke economisch onnodige groei komt er dus nog een zware extra druk op de leefomgeving.

Zakelijk netwerk
Schiphol is er niet voor expansie van KLM en andere luchtvaartmaatschappijen, maar voor de bereikbaarheid van zakelijk Nederland. Deze primaire economische functie vergt geen luchtvaartgroei, want daarvoor is en blijft de zakelijke thuismarkt veel te klein. Al wordt deze thuismarkt twee keer zo groot, dan nog kan de luchthaven dit gemakkelijk opvangen. Namelijk door het netwerk selectief te richten op zakelijke bestemmingen in economisch sterke regio’s in de wereld, waar Nederland contacten mee onderhoudt. Aangezien de zakelijke passagiers slechts een klein deel van de stoelcapaciteit vullen, blijft er voldoende ruimte voor toeristen om als “opvulling” mee te vliegen. Maar dan wel tegen ticketprijzen met hoge toeslagen voor de uitstoot van broeikasgassen. Het aantal transfers kan verminderen omdat de thuismarkt een steeds groter deel van de netwerkcapaciteit vult. Zo kan Schiphol zonder groei tot 2050 zijn economische functie blijven vervullen.
De top van de KLM wordt met een wezenlijke strategische bedreiging geconfronteerd. In plaats van bij de overheid te pleiten voor voortzetting van een verouderd, onmogelijk geworden groeibeleid, zou de KLM op een nieuwe strategie moeten overgaan. Geen volumegroei meer, echt vooroplopen in klimaatbeleid, inspelen op een toekomstig Schiphol met een sterk zakelijk netwerk en meewerken aan ingrijpende prijsmaatregelen van de overheid. Die zijn namelijk hard nodig om passagiers volledig te belasten voor hun inbreuken op leefomgeving en klimaat, de prijsvechters het land uit te krijgen en de transitie naar de hogesnelheidstrein mogelijk te maken. Dat zal geen gemakkelijke koerswijziging worden, maar het ziet er naar uit dat het niet anders kan.

Hilversum, 3 augustus 2018
Hans Buurma
Voorzitter Werkgroep Toekomst Luchtvaart