“Met de politiek wordt alles alleen maar lastiger”

Door: Herman Stil 1 april 2016, 11:56

Levensgroot staat hij, als kartonnen standbeeld nog in zijn verder al leeg geruimde werkkamer op Schiphol-Oost. Met het uniformjasje van de commandant Luchtstrijdkrachten aan. Geintje van de Ondernemingsraad. "Ik had de opperbevelhebber op bezoek, die had z'n jasje over de stoel gehangen. Ik heb het maar even aan gehad. Is er toch een foto gemaakt. En dan dit." Na meer dan dertig jaar - waarvan acht jaar topman - Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) vliegt Paul Riemens (53) uit. Vorig jaar werd hij nog herbenoemd, maar toen al wist hij dat het voorbij zou zijn. "Ik kan me hier niet opnieuw uitvinden. Ik heb zo ongeveer alles meegemaakt wat je in de internationale luchtvaart kan meemaken."
"Ik heb lang gedacht dat ik naar het Verre Oosten wilde. Maar ik ben anderhalf jaar geleden weer in Amsterdam gaan wonen, aan de Lindengracht. Dan kan je plotseling weer per fiets dingen doen. Ik merkte hoe prettig ik de sfeer hier vind. Ga ik dan nog eens voor veel geld in het buitenland zitten? Ik ben bijna 54, er komen dure jaren aan. Mijn keuze moest goed zijn."
"Ik kreeg heel goeie aanbiedingen. Maar dan werd ik de volgende ochtend wakker met het idee: vind ik dat wel leuk?" Tot RAI Amsterdam langskwam. "Na een gesprek dáár werd ik de volgende ochtend wakker en dacht ik voor het eerst: dit is het. RAI is een internationale organisatie met sterke lokaal-economische banden. Gevestigd in Amsterdam, maar ook met veel werk in het buitenland. Een organisator die moet omgaan met zijn omgeving, die een rol speelt in de discussie over de drukke stad. Eigenlijk, op de operatie en de commercie na vergelijkbaar met mijn werk voor LVNL."

Veiligheid

"Natuurlijk kan je zeggen dat het zonde is dat zo dertig jaar luchtvaartkennis ergens anders heen gaat. Maar die kennis is alleen waardevol als ik er energie achter zou blijven zetten. De kans om hier nog nieuwe dingen te leren is heel klein."
"Er zit een grens aan hoeveel je nog kunt verbeteren op het gebied van geluid en veiligheid. Áls er nog verbeteringen mogelijk zijn, dan zijn die microscopisch. Dat maakt voor mij ook de uitdaging minder."
"We hebben de afgelopen jaren grote slagen gemaakt op het gebied van veiligheid. Terwijl het vliegverkeer almaar groeide, is de veiligheid verder verbeterd. Zo is het aantal gevallen van voertuigen die per ongeluk op een in gebruik zijnde landingsbaan rijden, enorm gedaald omdat wij, met de luchthaven maatregelen hebben getroffen. Toch komt het nog steeds voor."
"Er komt daar nu een groot onderzoek van de Onderzoeksraad voor Veiligheid naar. We zitten vast aan de lay-out van de luchthaven die in de jaren zestig is bedacht. Het is heel zinvol om nu de vraag te stellen of die nog voldoet en welke invloed maatregelen hebben om de veiligheid verder te verbeteren. Ik heb eerder aan de Onderzoeksraad aangegeven dat zo'n analyse nodig is. Alleen had de Raad misschien beter eerst dat onderzoek kunnen verrichten om pas daarna naar buiten treden. Nu ontstaat in de buitenwereld het idee van onveiligheid."
"Als ik terugkijk naar alle dingen die ik de afgelopen dertig jaar heb gedaan, dan is Single European Sky het enige waarvan ik echt niet vrolijk wordt. Ik heb er zo veel tijd in gestoken."

Vertragingen

"Doel was het Europese luchtruim, dat nu uit meer dan dertig losse stukjes bestaat, te verbinden. Daardoor neemt het aantal vertragingen drastisch af en hoeven vliegtuigen niet meer om te vliegen. Maar veel landen, waaronder Frankrijk, Italië en Spanje, willen hun stukje luchtruim niet loslaten. Ik ben als een diplomaat Europa rondgetrokken. Maar het is er nog niet van gekomen. Ik kan er nog eens zo veel tijd in steken, het zal niet veel helpen. En in de tussentijd duperen al die dwarsliggers de Europese luchtvaart." Ook Nederland is volgens Riemens niet vrij van nationalistische smetten. "We waren dicht bij een doorslaggevend resultaat over het vliegverkeer boven de Benelux en Frankrijk, dat grote verbeteringen zou hebben gebracht, maar met meer resultaat voor België en Frankrijk dan voor Nederland. Daar zou de politiek nooit in mee zijn gegaan. Ik ben wel topman van Luchtverkeersleiding Néderland. Ik moet vechten voor Schiphol." "We hebben wel een belangrijk stuk Single Sky voor elkaar gekregen met Duitsland. Door onder de radar te blijven en onderling afspraken te maken die niet het politieke niveau bereikten. Zodra de politiek zich er mee bemoeit, wordt alles lastiger.""Door die afspraken kunnen we straks het Europese vliegverkeer van noord naar zuid en dat van oost naar west in vier dimensies vormgeven. Zodat die stromen beter van elkaar worden gescheiden en we een van de grootste obstakels in het luchtruim oplossen."
"En wat doet Brussel? Die deelt boetes uit, onder meer aan Nederland. Ik heb altijd tegen Brussel gezegd: beloon verbeteringen, beloon innovatie. Maar ook in de Europese besluitvorming rondom eenwording in het luchtruim voeren nationale belangen de boventoon."
"Linksom of rechtsom zal het wel gebeuren. Geleid door technologische ontwikkelingen. Ik heb ooit geopperd om met private financiering een stukje luchtruim te pakken en daar het luchtverkeer volledig geautomatiseerd te leiden, zonder verkeersleiders. Ik denk dat dat de toekomst van luchtverkeersleiding is."

Talent vlucht weg

In 2011 promoveerde Riemens op de groei van Schiphol, die volgens hem het gevolg is van decennia nauwe samenwerking tussen alle betrokkenen. Maar de afgelopen jaren ziet hij daarin barstjes verschijnen. Zo werd, na de politieke discussies over salarissen in de publieke sector, vorig jaar geadviseerd de lonen van luchtverkeersleiders te temperen. "LVNL is vooral op papier een overheidsorganisatie. Onze kosten worden helemaal niet door de overheid betaald, maar door luchtvaartmaatschappijen, commerciële organisaties. Die belonen hun personeel ook op basis van verantwoordelijkheden. En onze kosten zijn de afgelopen jaren fors gedaald." "We kampen nu al met een tekort aan verkeersleiders terwijl we juist vanwege de groei van het vliegverkeer en de uitbreiding van Lelystad Airport moeten uitbreiden. De luchtvaart is een internationale wereld, dat geldt ook voor verkeersleiders. Als onze beloning afwijkt van wat internationaal gangbaar is, dan zal een deel van het talent voor elders kiezen." "Die politieke bemoeienis helpt niet," zegt Riemens. "De complexiteit van het vliegverkeer en onze rol daarin wordt soms onderschat. Je moet het hele klokje bekijken, alle radertjes die er toe leiden dat Schiphol de vierde luchthaven van Europa is. Je kunt proberen daar een tandwieltje uit te halen omdat je salarispolitiek wilt voeren, maar dat zal gevolgen hebben." "Er wordt vaak naar de luchtvaart gekeken als slagveld tussen vliegmaatschappijen onderling of luchthavens onderling. Maar het is veel breder: het gaat erom hoe regio's zich tot elkaar verhouden, op economisch gebied, qua welvaart, qua menselijke maat. En hoe de luchtvaart kan helpen die positie te versterken." "Het is logischer te kijken welke verbindingen van belang zijn voor die positie. Natuurlijk moeten Schiphol en het Nederlands luchtruim zo open mogelijk zijn. Maar die 51ste vlucht naar dezelfde bestemming levert niets méér op. Er is een aantal landen, ook in de Europese Unie, die dat veel slimmer aanpakken."