Lang vliegen biedt virus meer kans

Zeker op langere vluchten valt niet uit te sluiten dat passagiers met het virus besmet raken.

Hoe veilig is vliegen in coronatijden? Zeker op langere vluchten valt niet uit te sluiten dat passagiers met het virus besmet raken. De duty-freeronde afschaffen of wachtrijen aan het toilet verbieden kan niet alle risico’s voorkomen.

Ventilatie is cruciaal, lieten Amerikaanse ingenieurs in een modelstudie zien.
Toevoeging redactie vlieghinder.nl zie hier.

Op 14 maart 1977 stapte een vrouw met griep aan boord van een Boeing 737, voor een vlucht van Anchorage, Alaska, naar het eiland Kodiak. Aan boord waren 49 andere passagiers en vier bemanningsleden. De vlucht verliep anders dan gepland. Door een defect bleef het vliegtuig meer dan vier uur aan de grond staan, met alle passagiers aan boord en de cabinedeuren gesloten. Omdat de piloot brand vreesde, zette hij bovendien de ventilatie uit. Toen de motor eenmaal was gerepareerd en het vliegtuig alsnog kon vertrekken, had de hoestende en niezende passagierster driekwart van de medereizigers aangestoken – 38 passagiers meldden zich binnen de drie dagen na aankomst in Kodiak met griep bij hun huisarts.

Clusterbesmettingen

Dat een vliegtuig vier uur stilstaat zonder ventilatie, is uitzonderlijk. Nu het vliegverkeer weer op gang komt, moeten we niet vrezen dat één coronapatiënt driekwart van zijn medereizigers zal aansteken. Maar een nulrisico kan de luchtvaart niet garanderen, afgaand op de recente wetenschappelijke literatuur. Drie keer al is melding gemaakt van verdachte clusterbesmettingen bij (technisch probleemloos verlopen) vluchten met coronapassagiers aan boord. Het betrof een vlucht in januari van Singapore naar China, een vlucht van de Centraal-Afrikaanse Republiek naar Parijs in februari, en een Japanse vlucht. Details kennen we niet, maar op de vijf uur durende vlucht van Singapore naar China zou één zieke reiziger twaalf anderen hebben besmet – geen van de betrokkenen droeg een mondmasker. Afgaand op de informatie van deze ene vlucht zou de besmettingskans met het nieuwe coronavirus op een middellange vliegroute, voor mensen die geen mondmasker dragen, tussen drie en vier procent liggen.

Lucht ververst

In Nederland en België behoort TUI bij de luchtvaartmaatschappijen die na de lockdown de draad van het passagiersvervoer weer oppakken. Het bedrijf volgt daarbij de regels die door de Europese luchtvaartorganisatie EASA zijn uitgevaardigd, zegt woordvoerder Piet Demeyere van de Belgische tak. Daarbij horen een dagelijkse desinfectie van de cabine, inclusief besmettingsgevoelige stoelriemgespen en klaptafeltjes. „Daarnaast mogen er geen wachtrijen meer staan bij de toiletten, is de service beperkt tot één maaltijd en wordt de duty-freeronde geschrapt. Het personeel draagt uiteraard handschoenen en mondmaskers. En de lucht in het vliegtuig wordt constant ververst en gezuiverd.”

Dat zuiveren gebeurt met zogeheten Hepa-filters, die minuscule stofdeeltjes, schimmels, bacteriën en virussen uit de lucht halen. De ondergrens van wat ze filteren, ligt rond de 10 nanometer. Dat volstaat ruimschoots om het nieuwe coronavirus, dat 120 nanometer ’groot’ is, te stoppen. Gefilterde lucht wordt aangevuld met buitenlucht, in de TUI-vliegtuigen in een verhouding van 80 procent verse op 20 procent gerecycleerde lucht, zegt Demeyere.

Maar niet alle risico is met filtering te voorkomen. Enkel virus dat zich verspreidt via de lucht, wordt ermee uit circulatie gehaald, terwijl verspreiding door de lucht waarschijnlijk niet de voornaamste manier is waarop het virus dat covid-19 veroorzaakt mensen besmet. De meeste wetenschappers, daarin gevolgd door de Wereldgezondheidsorganisatie WHO, denken dat het virus vooral door aanhoesten en -niezen wordt verspreid, en in tweede instantie door aanraking van besmette oppervlakken. Daar doet een luchtfilter niets tegen, en ook desinfectie van vliegtuigen doet niks tegen rechtstreeks aanhoesten.

Reconstructie

Een uitbraak van de longziekte sars, na een langeafstandsvlucht tijdens de epidemie van 2003, stelt wat dat betreft niet gerust. Die epidemie, die eveneens fatale longontsteking deed ontstaan, werd uitgelokt door een coronavirus dat verwant is met de verwekker van covid-19.

In het artsenblad ’New England journal of medicine’ is een reconstructie te vinden van de drie uur durende vlucht op 15 maart 2003 met een Boeing 737-300 tussen Hongkong en Peking. Een koortsige passagier, een 72-jarige man die in een ziekenhuis in Hongkong zijn broer met sars was gaan opzoeken, stak toen minstens 23 van de in totaal 122 passagiers en bemanningsleden aan.

Die besmette passagiers besmetten op hun beurt na de vlucht zeker dertien andere mensen. Vier aangestoken mensen zouden overlijden (ook de 72-jarige man stierf).

Op de vlucht raakten vooral reizigers die in de buurt van de zieke hadden gezeten, besmet, leert de analyse. Verrassend was dat passagiers aan weerszijden van de man niet besmet raakten, maar passagiers in de rijen voor hem wel. Het grootste risico liepen passagiers in de drie rijen vóór hem, wat op druppelbesmetting via hoesten of niezen wijst, hoewel ook twee mensen die zeven rijen voor hem zaten, besmet raakten. Verrassend was ook dat áchter de zieke man gezeten passagiers werden aangestoken, en dat de helft van de aangestoken passagiers niet in zijn vliegtuigcompartiment zat, maar in het compartiment daarvoor. Dat wijst op contactbesmetting, misschien via twee stewards die ook besmet raakten. Een andere mogelijke besmettingsroute was het toilet – coronavirussen komen voor in uitwerpselen. Het toilet, met zijn sterke afzuiging, zou die virussen in de lucht hebben gebracht.

Ventilatie

Ventilatie is dan cruciaal, lieten ingenieurs van de Amerikaanse Purdue-universiteit in een modelstudie zien. Passagiers in een Boeing 767, gezeten binnen de zeven rijen van een zieke, hebben bij een vijf uur durende vlucht een kans op de drie om besmet te raken. Bij een vlucht van drie uur in een kleinere Boeing 737 was de kans een op de vijf. De onderzoekers gingen uit van de gangbare ventilatie op een Boeing, waarbij verse lucht boven aan de cabine binnenkomt en gebruikte lucht onderaan wordt afgezogen.

Inlaat en uitlaat omwisselen (Toevoeging redactie vlieghinder.nl zie hier) zou het risico halveren, rekenden de ingenieurs voor. De lichaamswarmte van de passagiers zou de verse lucht dan doen opstijgen (warme lucht stijgt) waardoor minder turbulentie rond hun hoofd zou ontstaan dan wanneer schone buitenlucht, zoals nu, naar beneden wordt gezogen. Precies de turbulentie rond iemands hoofd verhoogt de kans dat hij virusdeeltjes binnen krijgt, wanneer in zijn buurt iemand niest of hoest.

Hilde van den Eynde