Heeft KLM zich verslikt in Air France?

Werknemers van Air France belaagden deze week directeuren van het bedrijf en scheurden hen de kleren van het lijf. Topman Pieter Elbers van KLM heeft "geschrokken en met afgrijzen" naar de beelden zitten kijken.
Hij wil niet zeggen of KLM daardoor ook schade heeft opgelopen, maar hoopt wel dat de rust snel terugkeert.

"Logisch", vindt Hans Heerkens, luchtvaartdeskundige aan de Universiteit van Twente. "Door die 'lynch-actie' van het personeel krijg je de indruk dat de leiding het bedrijf niet meer in de hand heeft en dat is ook voor zustermaatschappij KLM een hele slechte zaak."

"Maar wat er nu bij Air France gebeurt, is heel kwalijk, zo maak je een bedrijf kapot. Ik ben bang dat de Fransen KLM uiteindelijk zullen meesleuren in de ondergang. KLM is namelijk geen fusiepartner, al wordt het wel zo gepresenteerd, maar is gewoon overgenomen door Air France. KLM is eigendom van Air France en als je je laat overnemen heb je het niet meer voor het zeggen."

Strikt juridisch gezien is KLM overigens geen eigendom van Air France, aangezien de aandelen van KLM voor meer dan de helft in handen zijn van Nederlandse aandeelhouders, waaronder de Staat. Dat laat volgens Heerkens echter onverlet dat ontwikkelingen bij Air France effect op KLM hebben.

Zo ernstig zelfs, dat hij de kans groot acht dat beide een marginale rol gaan spelen in de luchtvaart. "Air France wil onder andere lange-afstandsroutes afschaffen en als dat gebeurt, sterft het bedrijf een langzame dood, met KLM in haar kielzog."

Waar KLM er eerder in slaagde een versoberde cao met de werknemers af te sluiten om gewenste besparingen te realiseren, faalt het Franse moederbedrijf daar in. De resultaten van Air France verslechteren per kwartaal, vooral door de toegenomen concurrentie vanuit het Midden-Oosten en de prijsvechters in Europa.

Maar de leiding slaagt er niet in de werknemers te overtuigen van de noodzaak om te reorganiseren en daarmee het bedrijf concurrerender te maken. Daarop kwam de leiding van het moederbedrijf begin deze week met het plan 2.900 banen te schrappen. De werknemers reageerden daar woedend op. CNV Vakmensen waarschuwde direct daarna dat die ontwikkelingen een negatieve invloed kunnen hebben op de uitstraling van KLM en de bedrijfsvoering.

“Natuurlijk ben ik daarvan geschrokken, maar ik denk niet dat hierdoor het imago van KLM is geschonden.”
Pablo Mendes de Leon


Optimistischer
Waar Heerkens die zorgen deelt, is Pablo Mendes de Leon, hoogleraar lucht en ruimterecht aan de Rijksuniversiteit Leiden, iets optimistischer. "Geheel toevallig" vloog hij deze week met KLM en heeft hij geen seconde gedacht: laat ik dat deze keer maar niet doen, omdat Franse werknemers de leiding hebben aangevallen.

"Natuurlijk ben ik daarvan geschrokken, maar ik denk niet dat hierdoor het imago van KLM is geschonden. Zou pakweg een passagier in Maleisië nu zeggen: Moet je eens kijken wat er allemaal in Parijs gebeurt, laat ik maar niet met KLM gaan vliegen?"

Grootaandeelhouder
Mendes de Leon is tevens één van de zes bestuurders van twee administratiekantoren die de Nederlandse identiteit van KLM moeten bewaken en tevens grootaandeelhouder zijn. Na de overname in 2003 werden er twee van deze kantoren opgericht om er voor te zorgen dat KLM als Nederlandse NV kon blijven opereren binnen het Frans-Nederlandse luchtvaartbedrijf.

De constructie was noodzakelijk om te kunnen beschikken over de landingsrechten, die niet aan een luchtvaartmaatschappij worden toegewezen, maar aan een land. Voorwaarde was dus dat KLM Nederlands bleef.

Mendes de Leon vindt dat KLM nog altijd een solide indruk maakt, dat de alliantie met Air France veel heeft opgeleverd en hij wijst er op dat KLM de afgelopen jaren is gegroeid. "Maar als ze in Frankrijk weer gaan staken, de leiding weer vliegroutes schrapt en er dan weer heftige stakingen komen, dan zit je in een neerwaartse spiraal en dat zal uiteindelijk ook KLM treffen."

Hij wijst op de cultuurverschillen tussen Frankrijk en Nederland "waardoor er, zoals in elke verbintenis, knelpunten komen". Franse bedrijven hebben een hiërarchische structuur en zijn niet zo vertrouwd met de Hollandse overlegcultuur. "Vanuit dat oogpunt was British Airways misschien een betere optie geweest", zegt hij. "Maar toen er gesprekken waren, zeiden de Britten dat ze van Schiphol de vierde Britse luchthaven wilden maken. Dat is geen basis voor een goede samenwerking."

“Slikken of stikken is misschien te zwaar uitgedrukt, maar KLM móest een partner zoeken, omdat het zelfstandig niet had kunnen overleven. ”
Hans Heerkens

Beetje dom
Niettemin had Hans Heerkens liever gezien dat de Britten eigenaar waren geworden. Voor de directie van KLM zou de machtsverhouding evenwel niet acceptabel zijn geweest. "Beetje dom, want je weet dat je bij elke overname de kleine partner bent, dat moet je accepteren. Maar de cultuurverschillen met de Britten zijn minder groot dan met de Fransen."

"Bij Franse bedrijven zijn er drie gevaarlijke cocktails. Ten eerste is de verhouding tussen werkgevers en werknemers enorm gepolariseerd. Verder zijn werkgevers autoritair en de vakbonden radicaal, wat overigens niet zo gek is als er niet naar je wordt geluisterd. En ten derde kijken Fransen altijd naar de overheid, omdat ze verwachten dat die uiteindelijk ingrijpt."

"De Britse vakbonden zijn weliswaar ook behoorlijk radicaal, maar in Engeland kijkt men net als in Nederland niet naar de overheid, maar gaat men ervan uit dat je er op den duur toch samen uit moet komen."

Niet verslikt
Heerkens is het desondanks eens met Mendes de Leon dat KLM zich niet heeft verslikt door zich aan Air France 'uit te leveren'. Mendes de Leon: "Slikken of stikken is misschien te zwaar uitgedrukt, maar KLM móest een partner zoeken, omdat het zelfstandig niet had kunnen overleven. Je kunt je nu voorzichtig afvragen of Air France een verstandige keus is geweest, maar het is wel een feit dat KLM tot nu toe alleen heeft kunnen overleven dankzij de verbintenis met de Fransen."

Heerkens: "Dat het uiteindelijk niet Lufthansa of British Airways is geworden maar Air France, heeft als voordeel dat de Fransen respect hebben voor de rol van de staat in een onderneming. De Fransen respecteren dat KLM een nationaal Nederlands erfgoed is. Daar walsen ze niet zomaar overheen, zoals de Engelsen en de Duitsers. Daarom mag Schiphol ook blijven groeien, mits het maar gelijk opgaat met Charles de Gaulle in Parijs."

Minst slechte oplossing
Heerkens stelt ook dat KLM als zelfstandige luchtvaartmaatschappij veel minder belangrijk zou zijn geworden. Hij maakt een vergelijking met het Scandinavische SAS, dat vooral regionale vluchten uitvoert en een enkele lange afstand.

"De Fransen waren alles bij elkaar de minst slechte oplossing." Mendes de Leon vindt het hoopvol dat de Franse premier de partijen naar de overlegtafel heeft gestuurd, maar bij Heerkens zijn de zorgen daarmee niet verdwenen. "Het is vooral te hopen, dat de Nederlanders met stille diplomatie de Fransen duidelijk kunnen maken hoe je problemen moet oplossen."