De Raad van State zag in het stikstofprogramma de zoveelste trucage van de overheid Kabinetsbeleid H
Het stikstofprogramma moest boeren en bedrijven helpen. De Raad van State zag iets anders: een zoveelste kunstgreep om maar niet echt in te grijpen.
De pulsvisserij, het fosfaatstelsel, de Urgenda-zaak. Het is niet de eerste keer dat het kabinet door hogere machten op de vingers wordt getikt. Maar zelden moest zo drastisch en snel worden ingegrepen als na de streep die de Raad van State door het stikstofbeleid zet.
De uitspraak van de Raad, ’s lands hoogste bestuursrechter, maakt een einde aan het relatieve gemak waarmee bedrijven en boeren jarenlang konden uitbreiden in de buurt van beschermde natuurgebieden. Europese regels schrijven voor dat de extra stikstofuitstoot die daarbij vrijkomt, gecompenseerd moet worden. Maar de Nederlandse overheid liet de uitstoters volstaan met een plan om de veroorzaakte natuurschade pas láter te compenseren – beleid dat in 2015 werd vastgelegd in het Programma Aanpak Stikstof (PAS).
Tot nu. Want met mooie beloften is de natuur niet gered, oordeelt de Raad van State. Het gevolg: om verdere natuurschade te voorkomen. moeten honderden projecten plots aan veel zwaardere eisen voldoen. Ander gevolg: paniek op het Binnenhof.
Op het eerste gezicht lijkt het probleem het kabinet volkomen te hebben overvallen. In allerijl is een politiek crisisteam opgetuigd dat onder leiding van minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, ChristenUnie) een oplossing moet bedenken. Maar wie naar het verleden kijkt, ziet dat dit ‘drama’ zich volgens een bekend scenario heeft voltrokken.
Akte één: een sector (in dit geval de landbouw en andere bedrijven in de buurt van Natura 2000-gebieden) dreigt wettelijke limieten te overschrijden. Experts en milieuorganisaties waarschuwen voor de gevolgen, maar de sector wil door, groter, méér. Twee: het kabinet verruimt de regelgeving of creëert een uitzondering waarmee de limieten aan betekenis verliezen. Drie: een rechter of andere macht roept de partijen een halt toe.
De pulsvisserij: opgezet als experiment om Brusselse regels te ontlopen, dit jaar door het Europees Parlement verboden. Het fosfaatstelsel: een ingenieus systeem om de melkproductie op te schroeven, maar onverwacht duur voor boeren en gevoelig voor fraude. De klimaatdoelen: niet nageleefd, alsnog via de rechter afgedwongen door milieu-organisatie Urgenda. En nu het stikstofprogramma: bedoeld om boeren en bedrijven – in de knel door natuurregels – toch te laten groeien, maar gedwarsboomd door de hoogste bestuursrechter.
Voor Schouten is deze afloop extra zuur. Van het feestje dat haar voorgangers gaven had ze geen plezier, maar zij mag wel de kater uitzieken. Alweer.
Aan de andere kant: als de minister werk wil maken van de hervormingen die ze voor ogen heeft, is er geen beter moment. Zoals Urgenda de klimaatmaatregelen van het hele kabinet een duw gaf, zo kan de uitspraak van de Raad van State helpen de impasse in het landbouwbeleid – minder koeien – te doorbreken.
Verdeelde coalitie
In het eerste grote Kamerdebat over de stikstofuitspraak, donderdagavond, klonk de coalitie verdeeld. D66 en de ChristenUnie zien wel iets in een grote aanpak: minder vee, vliegveld Lelystad opnieuw overwegen. Maar bij de fracties van VVD en CDA was nog weinig te merken van een ommezwaai. CDA’er Jaco Geurts betitelde het oordeel van de Raad van State als „juridische haarkloverij”. De VVD vroeg Schouten de eisen van Natura 2000 af te zwakken om bedreigde (bouw)projecten alsnog mogelijk te maken.
Schouten is niet de enige minister die met het stikstofbesluit aan de slag moet. Hetzelfde geldt voor haar collega-ministers Cora van Nieuwenhuizen (Verkeer, VVD) en Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66): ook extra woningen, geplande wegen en de uitbreiding van vliegveld Lelystad zijn plots onzeker.
Hoewel het kabinet een groot aantal juristen op de gevolgen van de uitspraak heeft losgelaten – hoger beroep is onmogelijk – is er geen pijnloze oplossing in beeld.
De suggestie van de VVD om regels af te zwakken wordt bij voorbaat kansloos geacht. Aanpassingen aan de Natura 2000-eisen om de economie een handje te helpen, zeggen advocaten, stranden voor de eerste rechter, in Nederland of op Europees niveau.
Kansrijker is de zogeheten ADC-toets. Die kan grote en belangrijke projecten alsnog toestaan, op drie voorwaarden: gebrek aan een alternatief (A), een dringend (D) en groot openbaar belang en maatregelen ter compensatie (C) van de extra stikstofuitstoot. Met zulke juridische ingrepen kan een aantal projecten worden gered. De bouw van extra dijken en windmolens, de weidegang van koeien – die is door de uitspraak ineens illegaal – en ook de aanleg van infrastructuur komen in aanmerking. Ook een groter vliegveld Lelystad zou op die manier met „een list” kunnen worden geregeld, in de woorden van Van Nieuwenhuizen.
Zulke uitwegen bestaan niet voor boeren die hun veestapel willen uitbreiden of extra stallen willen bouwen. Bewijs maar eens dat voor de bouw van een stal geen alternatief bestaat, laat staan dat het publieke belang ervan aan te tonen is. Niet voor niets was de agrarische lobby de meest enthousiaste voorstander van het stikstofprogramma bij invoering. Sinds de Raad van State dat eind mei afkeurde, werden al 140 vergunningen in de veehouderij vernietigd.
In zekere zin voelt de landbouwsector sinds drie weken de vertraagde impact van al eerder aangescherpte regels. Het stikstofprogramma van de overheid was slechts een kunstgreep om het productieplafond te verhogen. De bestuursrechter zet hier nu een streep door. Dat is te lezen als een waarschuwing aan de grote uitstoters, maar ook aan het kabinet. Waar het kabinet zelf niet handhaaft, grijpt de buitenwereld in.
Als Tweede Kamerlid was Schouten bijzonder fel op talmende bewindslieden. Zij was het die het lot van Frans Weekers, de VVD-staatssecretaris op Financiën, bezegelde na problemen bij de Belastingdienst. In plaats van overtuigende maatregelen aan te kondigen, beloofde Weekers het parlement vaker te informeren. Daarmee was de bewindsman „op subtiele wijze onder curatele gesteld”, merkte Schouten destijds op. Nu is het aan haar om het initiatief te nemen. Ze weet: wie zelf geen plannen maakt, krijgt ze door anderen opgelegd. Bekijk bericht op "NRC"
![[Vliegroutes Schiphol afgelopen maand]](https://www2.vlieghinder.nl/plots/_cache/recent/_thumbnails/_afgelopen_maand.jpg "Vliegroutes boven Nederland van de afgelopen maand")
