“Als bewoner blijf je een ongelijkwaardige partij”

Thomas de Leeuw (schiphol-nieuws.nl)

Hij zat als bewoner aan tafel bij oud-minister Hans Alders om mee te denken over de toekomst van Schiphol. Maar nog voordat Alders zijn ‘unanieme’ advies aan de Tweede Kamer uitbracht, was Erwin von der Meer, voorzitter van de Vereniging Gezamenlijke Platforms (VGP), alweer opgestaan. “Ik voelde me niet meer serieus genomen en zat er bij voor Jan met de korte achternaam.”

De strakke, hemelwitte inrichting van zijn woning in Bakkum, een dorpje boven Castricum, ademt een ordelijke, maar toch huiselijke sfeer. Von der Meer geeft toe: zelf heeft hij nauwelijks last van vliegtuigen. Maar tegen het einde van een carrière binnen de chemische industrie – hij was salesmanager bij Hoechst - begon de maatschappelijke zaak toch te dagen. Hij had nog best een paar jaar willen doorwerken, maar kon zijn energie ook in de belangen van zijn medebewoners steken.

“De chemie is bij uitstek een veld waarin je te maken hebt met milieugroepen. Bij Hoechst heb ik als het ware jarenlang op de stoel van Schiphol gezeten. Ik ken alle trucjes.” Von der Meer maakt de vergelijking met het Stockholm-syndroom, het psychologisch verschijnsel waarbij een gegijzelde sympathie voor zijn gijzelnemer krijgt. “Zo’n luchthaven is op de lange termijn het meest gebaat bij een proactieve houding. Door te praten neemt de redelijkheid toe en verlam je vanzelf de actie. Als het nodig is laat je onderzoek doen en als dat niet in je voordeel uitpakt doe je dat opnieuw. Ik speelde het spel ook altijd precies zo.”

Het verhaal kent hij ondertussen uit zijn hoofd, maar pakt de stencils er voor het gemak nog even bij. Een hele lijst met bulletpoints; over de zoveelste uitbreiding van Schiphol, de oprichting van het Platform Vlieghinder Regio Castricum, zijn toetreding tot de Tafel van Alders en zijn besluit diezelfde tafel te verlaten.

De pikorde verstoren
In 2003 gingen, toen bekend werd dat een nieuwe baanuitbreiding de rust zou komen verstoren, bewoners van Castricum zich organiseren tegen Schiphol via het Platform Vlieghinder Regio Castricum (PVRC).  Maar, zegt Von der Meer: “In Den Haag zitten ze niet te wachten op dat pietleuterig gezeur van kleine milieugroepjes. Schiphol is een intellectuele strijd, geen zaak van spanborden en barricades.” De Vereniging Gezamenlijke Platforms (VGP) werd een paar jaar later daarom als stevige koepelorganisatie opgericht: 27 bewonersverenigingen die gezamenlijk de strijd met de luchthaven zouden aanbinden. De delegatie uit Castricum, met Von der Meer voorop als voorzitter, nam vanaf het begin een dominante positie in binnen die VGP.

In december 2006 stelde het kabinet de Tafel van Alders in om een gezamenlijk akkoord te bereiken tussen omwonenden, overheid en luchtvaartsector over de groei van Schiphol. In eerste instantie was, ondanks divers aandringen bij Den Haag, de VGP niet welkom aan die tafel. “Ze wilden niet dat wij die pikorde kwamen verstoren.” Maar op een gegeven moment maakte Hans Ouwerkerk, namens de Commissie Regionaal Overleg Luchthaven Schiphol (CROS), toch een van de drie bewonersstoelen vacant.

Eenmaal aan tafel ergerde Von der Meer zich aan de mentaliteit van zijn relatief onervaren CROS-collega’s. Die stelden zich volgens de VGP-voorzitter erg afwachtend op en probeerden wrijvingen vooral ‘weg te masseren’. De achterban van zijn collega’s werd bovendien in het ongewis gelaten: aan tafel spraken zijn collega’s een hele andere taal. Ze hielden zich vooral bezig met hun eigen belangen, en die van hun eigen woongebied, terwijl ze namens alle bewoners rondom Schiphol aan tafel zaten. Von der Meer vermoedt dat zijn CROS-collega’s uit een te kleine belevingswereld kwamen en te weinig ervaring hadden met onderhandelingstafels. Ze waren erg geïmponeerd door de ‘grote mannen’ aan tafel, zoals Gerlach Cerfontaine (voormalig algemeen directeur van Schiphol) en Eric Kroese (voormalig bestuursvoorzitter van Luchtverkeersleiding Nederland).

Vliegen volgens afspraak
Op een gegeven moment ontdekte Von der Meer dat buiten het zicht van de tafel een nieuw normen- en handhavingstelsel werd ontwikkeld: ‘Vliegen volgens afspraak’ (VVA). Volgens dat nieuwe stelsel zouden de 35 controlemeetpunten bij Schiphol, die zorgen voor enige spreiding van geluidsoverlast, geschrapt worden. “Ik werd er slapeloos van. Ik wilde mijn stem er niet aan verbinden.”

Ondanks verwoede pogingen lukt het Von der Meer niet om zijn achterban te overtuigen de tafel te verlaten. Ook het plan met een collega aan tafel om een alternatief handhavingstelsel voor te stellen loopt op niks uit. Om met alle partijen tot een unaniem besluit te komen wordt er vervolgens volop gechanteerd, volgens Von der Meer. “Hans Alders heeft op een gegeven moment alle bewonersplatforms gewaarschuwd dat ze geen overlegpartner meer zouden zijn als ze niet instemden met dit handhavingstelsel.” Maar het zou volgens Von der Meer ontzettend naïef zijn om aan die tafel te blijven zitten: “Als er eenmaal een akkoord is kan je daar later niet meer op terug komen. Bovendien verkocht Alders dat aangepaste handhavingstelsel als experiment. Totaal geklets, een dekmantel. Die twee jaar was geen experiment, maar gewoon de nodige tijd om wetgeving te maken. Dat is standaard.”

Daarmee was voor Von der Meer de maat vol. “Ik wilde serieus genomen worden en er niet voor Jan met de korte achternaam bijzitten. Ik wilde dat mensen me recht in de ogen konden aankijken. Dat als ik in het dorp liep, mensen me zagen en zouden denken: dat is een goede vent. Maar het was al te laat. De trein reed al op het ravijn af en ik kon er alleen van afspringen.” Hij schreef Alders een brief om zijn medewerking op te zeggen: “Ik heb toen een beetje cryptisch in het midden gelaten of ik die brief nou namens mijzelf of de achterban had geschreven. Maar je mag toch aannemen dat de achterban het wel met haar voorzitter eens is. Ik moest snel een inschatting maken en heb zo gehandeld.”

Na Von der Meers vertrek heeft de tafel van Alders alsnog het ‘unaniem’ advies gegeven voor het nieuwe normen- en handhavingstelsel, inclusief het schrappen van de 35 handhavingspunten. Het aantal vluchten op Schiphol mag op de middellange termijn echter niet boven de 510.000 vluchten per jaar uitkomen. Absoluut geen onderhandelingswinst, volgens Von der Meer: “Het is alsnog een forse groei. Die verwachte marktvraag van 580.000 vluchten per jaar komt er echt niet met die crisis nu. Daarom vermoed ik dat straks in 2020 Schiphol die paar vluchten die over die grens gaan toch gewoon houden. Die gedachte wordt nu ook al in de week gelegd door die Nijman, Nijhuis, of hoe heet hij nu?”.

Von der Meer baalt ontzettend dat het bij de bewoners zo is gaan wrikken. Ze lieten zich imponeren en waren te ‘laf’ om tegen Schiphol in te gaan. “Ze hebben me laten vallen met hun stille agenda’s, persoonlijke motieven en ijdeltuiterij. Dat heeft me heel erg teleurgesteld. Maar gelukkig kan ik wel gewoon nog in de spiegel kijken zonder gêne.” Na zijn besluit heeft Von der Meer een afsplitsing van de VGP opgericht, en is daar nu voorzitter van. “Met de Bescherming Leefmilieu Regio Schiphol zijn we weer terug bij af in Den Haag. Voorlopig worden wij alleen nog geïnformeerd door de Alderstafel.” En uit het overleg heeft Von der Meer stellige conclusies getrokken en belangrijke lessen geleerd: “Hoe goed je je ook organiseert, als bewoner blijf je uiteindelijk een ongelijkwaardig partij aan zo’n onderhandelingstafel.”